Co to jest asertywność?
Asertywność to termin oznaczający posiadanie i wyrażanie własnego zdania, uczuć i postaw w sposób otwarty, w granicach nienaruszających praw, ani psychicznego terytorium innych. Postawa asertywna oznacza świadomość własnych praw i postępowanie zgodne z nimi przy jednoczesnym poszanowaniu praw innych. To także zdolność zachowania się równocześnie z szacunkiem dla siebie i dla innych. Według mnie asertywność jest życiową postawą dlatego moja osobista definicja asertywności, którą zaczerpnęłam od Shakti Gawain brzmi: „Asertywność to nie coś, co robisz. Asertywność to to, kim jesteś”. W definicji terminu opisana jest postawa osoby, która posiada tę kompetencję podkreślając, że osoba asertywna broni swoich praw (nie jest uległa) oraz nie ucieka się do ataków wobec innej osoby (nie jest agresywna). Postawa asertywna staje się zatem „złotym środkiem”, dzięki któremu możemy zadbać o swoje potrzeby, nie krzywdząc innych osób. Posiadanie tej kompetencji odgrywa ważną rolę decydując o naszych dobrych relacjach.
Jaka jest osoba asertywna?
Osoba asertywna czuje się swobodnie, dając sobie prawo do bycia sobą, jest szczera wobec swoich potrzeb i uczuć, co pomaga jej być szczerą z innymi. Ma świadomość jak komunikować się z ludźmi, dzięki czemu nie jest agresywna i nie popada w konflikty. Towarzyszy jej postawa pewności siebie, nie przekraczając granicy zarozumiałości ponieważ posiada adekwatną świadomość własnych zalet i wad. Jej pewność siebie wynika ze znajomości siebie „wiem jaka/jaki jestem”, zna swoje uczucia, potrzeby, potencjał i zasoby, a także obszary do pracy własnej nad sobą. Akceptuje siebie i potrafi to wyrażać. Dobrze się czuje sama ze sobą. Daje sobie prawo na popełnienia błędu, nie bojąc się konsekwencji swojej decyzji. Dzięki temu jej kondycja psychiczna nie jest zależna od chwilowych sukcesów i porażek.
Mity na temat asertywności
Mimo, że pojęcie asertywności jest często poruszanym tematem, na jej temat nadal krąży wiele nieprawdziwych mitów. W poniższym artykule przedstawię kilka z nich, a decyzję pozostawię Czytelniczkom i Czytelnikom do wyrobienia sobie własnej opinii na poruszany w artykule temat.
Pierwszym i najczęściej spotykanym mitem na temat asertywności jest przekonanie, że „asertywność to sztuka odmawiania i mówienia nie”. Według mnie jest to bardzo krzywdzące dla asertywności i uproszczanie, które niestety krąży w obiegowej opinii. Tymczasem kompetencja ta dotyczy szerszego repertuaru zachowań niż tzw. asertywna odmowa. Danie sobie prawa do odmowy jest bez wątpienią częścią dbania o swoje dobro, ale to bardzo zawężona definicja. Bycie osobą asertywną nie oznacza jedynie odmawiania i nie zobowiązuje Pani/Pana do odmawiania. Częścią asertywności jest również uszanowanie prawa innych osób do asertywności, a więc zrozumienie i uszanowanie tego, że inne osoby mają prawo nam odmówić. Osoba zachowująca się asertywnie jest świadoma, że inni również mają prawo zachować się asertywnie i odmówić naszym prośbom, oczekiwaniom czy żądaniom. Kompetencja ta zapewnia Pani/Panu wybór mówienia tak lub nie wtedy, kiedy jest to w zgodzie z Panią/Panem.
Drugi mit nawiązuje do stanowiska, że asertywność to inna nazwa egoizmu. Osoby, które tak uważają, zatrzymują się jedynie w połowie definicji, tej która mówi o dbaniu o własne dobro (co samo w sobie też nie jest przejawem egoizmu). Jednak druga część, mówiąca o zachowaniu nieagresywnym, czyli nie działaniu na szkodę innych, jest równie ważna. Osoba asertywna dba o swoje dobro, ale zawsze z poszanowaniem granic i potrzeb drugiej osoby.
Trzeci popularny mit opisuje asertywność jako postawę dominującą i agresywną. Nic bardziej mylnego. Postawa agresywna sensu stricte polega na chęci wywarcia wpływu na innych niezależnie od kosztów, które mogą dotyczyć werbalnego lub fizycznego krzywdzenia innych osób, co wiąże się z przekraczaniem ich granic i praw. Taka postawa jest sprzeczna z postawą szacunku wobec innych, która to jest podstawą w omawianej w niniejszym artykule kompetencji.
Czwarty mit dotyczy wyobrażenia, że asertywność to manipulacja i magiczna sztuczka, która sprawi, że każdy będzie spełniał Pani/Pana życzenia i dzięki asertywności zdobędzie Pani/Pan wszystko czego pragnie. Manipulacja drugim człowiekiem ma zawsze intencję wywarcia na niego jakieś presji, by nieświadomie z własnej woli ten realizował cele osoby wywierającej wpływ. Postawa asertywna nie ma w sobie nic z manipulowania innymi, gdzie podstawą byłoby posługiwanie się intencjonalnie wyuczonymi technikami wpływania na myśli, emocje i postępowanie drugiego człowieka.
Fakty na temat asertywności
Pierwszy fakt zgodny z definicją asertywności wskazuje, że jest to umiejętność adekwatnego wyrażania siebie bez naruszania terytorium drugiej osoby. W relacjach międzyludzkich kluczowe jest to, aby obie strony czuły się słuchane i rozumiane. Empatyczne asertywne komunikowanie się umożliwia właśnie takie wzajemne zrozumienie. Gdy wyrażamy swoje myśli i uczucia w sposób jasny i bezpośredni, nasza rozmówczyni/nasz rozmówca, wie czego się po nas spodziewać i jakie są nasze granice. To tworzy atmosferę wzajemnego szacunku, w której każdy czuje się ważny. Konflikty i nieporozumienia mają źródło w niejasnej komunikacji. Gdy nie mówimy otwarcie o tym, czego chcemy lub czego oczekujemy, nasza rozmówczyni/nasz rozmówca może błędnie interpretować nasze intencje. Umiejętność jasnego wyrażania swoich potrzeb zmniejsza ryzyko takich nieporozumień, a jeśli dojdzie do konfliktu, osoba asertywna potrafi skonfrontować się z rozmówczynią/rozmówcą w sposób konstruktywny, szukając rozwiązania korzystnego dla obu stron.
Drugi fakt potwierdza, że osoba asertywna, po uświadomieniu swojej potrzeby komunikuje i przekazuje ją swojej rozmówczyni/swojemu rozmówcy. Asertywna komunikacja zakłada budowanie płaszczyzny zrozumienia poprzez ujawnianie siebie, na przykład: „Nie pożyczę Ci tej książki, ponieważ nie pożyczam książek i źle bym się czuła, gdybym ją Tobie pożyczyła. Potrzebuję być w zgodzie ze sobą i nie pożyczę ci tej książki” lub komunikuje swoją potrzebę w jeszcze inny sposób: „Nie pożyczę Ci tej płyty, ponieważ jestem do niej bardzo przywiązany i źle bym się czuł, jeśli wiedziałbym, że jest poza moim domem. Mimo że Ci ufam i wiem, że dbasz o rzeczy, to jednak pożyczając Ci tę płytę czułbym dyskomfort”. Te przykłady obrazują ważną zasadę tej kompetencji, mianowicie, że osoba asertywna jest szczera i mówi prawdę. Nie manipuluje, nie kłamie, nie wymyśla dramatycznych historii i opowieści. Jeśli osoba szanuje siebie, szanuje także powód swojej odmowy i nie szuka go poza sobą. Asertywna odmowa jest wyrazem szacunku zarówno dla siebie, jak i dla rozmówczyni/rozmówcy. Informuje ona jasno o naszych granicach, nie pozostawiając miejsca na nieporozumienia.
Trzeci fakt jest potwierdzeniem, że postawa asertywna ma wpływ na zdrowie, a konkretniej na odporność psychiczną. Osoba asertywna ma dostęp do samoregulacji, bo wie jak zarządzać własną energią, by czuć się dobrze i być efektywną w swoich działaniach. Wie jak radzić sobie przeżywając nieprzyjemne emocje w trakcie i po danej sytuacji, zarówno w relacji z innymi jak i z samą/samym sobą. Osoba posiadająca tę kompetencję zarządza własnym czasem i życiem, jest w dobrym kontakcie ze sobą, na bieżąco wie, co się z nią dzieje. Dzięki świadomości przeżywanych emocji i kontakcie z nimi potrafi reagować nie dopuszczając do wybuchów wściekłości, furii, silnego lęku czy poczucia winy.
Czwarty fakt manifestuje się w postawie autorelacji z samą/samym sobą. Osoba asertywna jest w stałym dobrym kontakcie z samą/samym sobą, wie co się z nią dzieje na poziomie myśli i przeżywanych emocji, dzięki czemu może reagować, nie dopuszczając do samo opuszczenia. Jej asertywny monolog wewnętrzny jest jej kompasem wspierania siebie. Asertywność to wewnętrzna postawa, która wynika z szanowania i wyrażania własnych potrzeb z zachowaniem szacunku do innych. Szacunek do siebie pozwala na zachowanie asertywne, a jednocześnie jeśli zachowujemy się asertywnie, wzrasta w nas szacunek do samych siebie. Herbert Fensterheim, jeden z współtwórców teorii asertywności zalecał, aby w razie wątpliwości dotyczącej tego, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdzić czy choć trochę zwiększa ono nasz szacunek do samej/samego siebie; jeśli tak, to zachowanie jest asertywne.
Asertywność to ważna życiowa umiejętność, a piąty fakt jest potwierdzeniem, że kompetencja ta ma duży związek z dojrzałością emocjonalną. Dojrzałość nie równa się dorosłości, a dorosłość nie równa się dojrzałości. Zapewne spotykają Czytelnicy i Czytelniczki na co dzień osoby dorosłe metrykalnie, przebrane za dorosłe z insygniami dorosłości; pieniędzmi, władzą, odpowiednim wiekiem i sztucznie w związku z tym nadanym im autorytetem. Osoba dojrzała i dorosła emocjonalnie jest gotowa do bycia odpowiedzialną. W sytuacjach, które tego wymagają nie unika ponoszenia konsekwencji, obwiniania innych i tylko dzięki refleksji nad swoim zachowaniem jest gotowa przeprosić czy zachować się następnym razem inaczej. Osobę asertywną można poznać po tym, że przy niej bezpiecznie się czujemy.
Szósty fakt kładzie akcent na powiązanie asertywnego zachowania się ze sposobem komunikowania się z innymi ludźmi, który uwzględnia emocje drugiej osoby, czyli asertywność i empatię. Temu służą zwroty, tworzące warstwę językową asertywnej komunikacji. Asertywne zachowanie wynika z integracji postawy „ja jestem ok – ty jesteś ok” i empatycznej komunikacji.
Jak rozwijać swoją asertywność?
Wypracowanie asertywnej postawy wymaga zaangażowania i świadomości, że chcę i mogę stać się asertywną/asertywnym. Postawę asertywną można rozwijać korzystając z pomocy psychoterapeuty lub podczas indywidualnych lub grupowych treningów asertywności, które służą budowaniu postawy asertywnej i uczeniu się związanych z nią zachowań takich jak: wyrażanie emocji, wyrażanie własnych potrzeb, reagowania, gdy się z kimś nie zgadzamy, ustalania własnych granic, reagowania na krytykę umiejętność odmawiania, wyrażania próśb i oczekiwań, wyrażania krytyki, komunikowania uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych, obrony własnych przekonań czy reagowania na komplementy i prezentowania siebie w autentyczny sposób. Uczestniczka/uczestnik podczas treningu asertywności ma możliwość pracować nad przekształcaniem własnych nieefektywnych przekonań i zachowań w kierunku bardziej użytecznych postaw wobec siebie i swoich relacji z innymi. Książki i poradniki są pomocne, jednak przeczytanie ich nie uczyni z Pani/Pana osoby asertywnej. Dużo ważniejsze jest systematyczne wprowadzanie zdobytej wiedzy i umiejętności w codzienność. Jeśli raz zachowamy się asertywnie, zwiększymy prawdopodobieństwo kolejnych asertywnych zachowań.
Przyczyna braku asertywnej postawy może mieć związek z błędnymi opartymi na mitach, stereotypach i przekonaniach na temat asertywności. Odbycie konsultacji z psychoterapeutą może pomóc lepiej zrozumieć przyczyę braku postawy asertywnej. Asertywność to proces. Regularna praktyka i świadomość własnych praw w relacjach z innymi prowadzi do pewności siebie, autonomii i co najważniejsze do wewnętrznego poczucia własnej wartości. Korzystając z „języka życia” możemy jasno komunikować swoje potrzeby, jednocześnie budując zdrowe relacje oparte na wzajemnym szacunku i zrozumieniu. Asertywności uczymy się przez całe życie, każdego dnia doświadczając życia. Z czasem postawa asertywna stanie się naturalna niczym druga natura. Asertywność wymaga wewnętrznego przekonania, że to, co myślimy i czujemy jest ważne. Dbanie o własne potrzeby daje siłę, a ujawnianie siebie stwarza warunki do budowania zdrowych, służących rozwojowi relacji, w których możemy być w pełni sobą. Asertywność to postawa, którą można rozwijać i szlifować niczym diament przez całe życie. Głębokie zrozumienie tego, co oznacza zachowywać się asertywnie i praktykowanie tego w codziennym życiu, może prowadzić do prawdziwej transformacji w naszym sposobie interakcji z otoczeniem. Nauczenie się, jak zachowywać się asertywnie, daje nam narzędzia do wyrażania siebie w sposób pewny i autentyczny. Dzięki temu możemy stać się bardziej niezależni, podejmując decyzje oparte na naszych wartościach i przekonaniach, a nie na presji otoczenia. Kompetencja ta wpływa na poczucie wewnętrznej mocy w życiu i zaufanie do siebie, dlatego warto pracować nad rozwojem własnej asertywności.
Małgorzata Remlein